समाज सुधारक राजषींं शाहू महाराज | Samaj Sudharak Rajashri Shau Maharaj.

 नमस्कार मित्रांनो allmarathiinfi04 मध्ये आपले स्वागत आहे. आजच्या लेखामध्ये आपण राजश्री शाहू महाराज यांची माहिती बघणार आहोत. राजश्री शाहू महाराज यांनी त्यांच्या जन्मापासून ते मृत्यूपर्यंत सामाजिक कार्यासाठी दिलेले बलिदान व त्यांचे जातीभेद नष्ट करण्यासाठी व प्राथमिक शिक्षण सुरू  करण्यामध्ये असलेले श्रेय याच्यावर माहिती घेणार आहोत.शाहू ज्यांना राजश्री शाहू महाराज ,छत्रपती शाहू महाराज किंवा शाहू महाराज असे देखील म्हटले जाते .शाहू महाराजांचा खरं नाव यशवंतराव घाटगे असं आहे.शाहू महाराजांना एक खरा लोकशाहीवादी आणि समाज सुधारक मानले जात असे.

allmarathinfo04

मराठा साम्राज्य -    कोल्हापूर  संस्थान

अधिकार काळ  -   इ. स. 1884-  इ. स. 1922

अधिकारा रोहन  - एप्रिल 2 , इ.स. १८९४

राज्यव्याप्ती       - कोल्हापूर जिल्हा

राजधानी           - कोल्हापूर

पूर्ण नाव            - छत्रपती  शाहू महाराज भोसले

जन्म                 - 26 जुन 1874        

                           लक्ष्मी विलास राजवाडा ,कसबा बावडा, कोल्हापूर.

मृत्यू             - 6 मे 1922मुंबई   

पूर्वाधिकारी      - छत्रपती शिवाजी महाराज   (चौथे शिवाजी) 

उत्तराधिकारी  - छत्रपती राजाराम भोसले

वडील          - आबासाहे घाटगे

आई            - राधाबाई 

पत्नी            - महाराणी लक्ष्मीबाई भोसले

राजघराणे         -  भोसले

राजब्रीदवाक्य      - जय भवानी

२६ जून १८७४ रोजी कोल्हापूर जिल्ह्यातील कागल गावातील घाटगे राजेशाही मराठा घराण्यात जयश्री राव आणि राधाबाई यांच्या पोटी यशवंतराव घाटगे म्हणून त्यांचा जन्म झाला. जयसिंहराव घाटगे हे गावाचे प्रमुख होते आणि त्यांच्या पत्नी राधाभाई या मुधोळच्या राजघराण्यातील आदरणीय होत्या.

यशवंतराव तीन वर्षांचे असताना त्यांनी आई गमावली. ते दहा वर्षांचे होईपर्यंत त्यांच्या शिक्षणाची जबाबदारी त्यांच्या वडिलांकडे होती. कोल्हापूर संस्थानाचा राजा शिवाजी महाराज चौथा यांच्या विधवा राणी आनंदाबी यांनी त्या वर्षी त्यांना दत्तक घेतले.

यशवंतरावांच्या कौटुंबिक पार्श्वभूमीने एक अनोखा उदाहरण सादर केले, जरी त्यावेळच्या दत्तक नियमांमध्ये मुलाच्या नसात भोसले घराण्याचे रक्त असणे आवश्यक आहे. राजकोटमधील राजकुमार महाविद्यालयात त्यांनी औपचारिक शिक्षण घेतले आणि भारतीय नागरी सेवा अधिकारी सर स्टुअर्ट फ्रेझर यांच्याकडून प्रशासकीय सहाय्य प्राप्त केले.

१८९४ मध्ये बहुसंख्य वयापर्यंत पोहोचल्यानंतर त्यांनी राज्यावर आरोहण केले, जरी राज्याचे प्रश्न ब्रिटिश प्रशासनाने स्थापन केलेल्या रियासत परिषदेद्वारे हाताळले जात होते. त्यांच्या कारकिर्दीत यशवंतरावांना छत्रपती शाहूजी महाराज ही पदवी देण्यात आली.

छत्रपती शाहू राजेशाही आणि भव्य आचरणाने पाच फूट नऊ इंच उंच उभे होते. कुस्ती हा त्यांच्या आवडत्या खेळांपैकी एक होता आणि त्यांनी आपल्या कारकिर्दीत त्याचे संरक्षण केले आहे याची खात्री केली. कुस्ती स्पर्धांमध्ये भाग घेण्यासाठी देशभरातील कुस्तीपटू आपापल्या राज्यात जातील.

राजश्री शाहू महाराज यांचे शिक्षण :

राजर्षी छत्रपती शाहू महाराज यांचा शिक्षणाची माहिती खालील प्रमाणे आहे.

राजकोट येथे छत्रपती शाहू महाराज यांनी महाविद्यालयीन शिक्षण पूर्ण केले .१८९० ते १८९४ या काळात सर एफ्.एम्. फ्रेजर या गार्डियनच्या मार्गदर्शनाखाली इंग्रजी भाषा, जगाचाइतिहास, राज्यकारभार इ. विषयांचा सखोल अभ्यास त्यांनी धारवाड येथे केला.

राजश्री शाहू महाराजांचा विवाह:

छत्रपती शाहू महाराजांचा विवाह ची माहिती इथे दिले आहे . १८९० मध्ये राजर्षी छत्रपती शाहू महाराज यांचे विवाह बडोद्याचे गुणाजीराव खानविलकरयांची कन्या लक्ष्मीबाई यांच्याशी झाला.त्यांना १ मुलगी झाली

 त्यानंतर ३ अपत्ये झाली.

कार्य : 

शाहू महाराजांनी बहुजन समाजात शिक्षणप्रसार करण्यावर विशेष भर दिला. त्यांनी कोल्हापूर संस्थानात प्राथमिक शिक्षण सक्तीचे व मोफत केले. स्त्री शिक्षणाचा प्रसार व्हावा म्हणून त्यांनी राजाज्ञा काढली. अस्पृश्यता नष्ट करण्याच्या दृष्टीने त्यांनी इ.स. १९१९ साली सवर्ण व अस्पृश्यांच्या वेगळ्या शाळा भरवण्याची पद्धत बंद केली. जातिभेद दूर करण्यासाठी त्यांनी आपल्या राज्यात आंतरजातीय विवाहाला मान्यता देणारा कायदा केला. इ.स. १९१७ साली त्यांनी पुनर्विवाहाचा कायदा करून विधवाविवाहाला कायदेशीर मान्यता मिळवून दिली. बहुजन समाजाला राजकीय निर्णयप्रक्रियेत सामावून घेण्यासाठी [ संदर्भ हवा ] त्यांनी इ.स. १९१६ साली निपाणी येथे ‘डेक्कन रयत असोसिएशन’ ही संस्था स्थापली. वेदोक्त मंत्र म्हणण्याच्या अधिकारावरून झालेले वेदोक्त प्रकरण शाहू महाराजांच्याच काळात झाले.

त्यांचे शिक्षण ब्रिटिश अधिकारी फ्रेजर यांच्या हाताखाली झाले. पुढील शिक्षण राजकोटच्या राजकुमार कॉलेज मध्ये व धारवाड येथे झाले. अभ्यास व् शैक्षणिक सहलीद्वारे मिळालेले व्यवहारज्ञान यामुळे शाहूराजे यांचे व्यक्तिमत्त्व विकसित झाले होते. १८९६चा दुष्काळ व नंतर आलेली प्लेगची साथ या काळात त्यांची कसोटी लागली आणि त्याला ते पूर्णपणे उतरले. दुष्काळी कामे, तगाईवाटप, स्वस्त धान्यदुकाने, निराधार आश्रमाची स्थापना हे कार्य पाहता 'असा राजा होणे नाही' असेच प्रजेला वाटते.

शाहू छत्रपती स्पिनिंग अँड वीव्हिंग मिल’, शाहुपुरी व्यापारपेठ, शेतकऱ्यांची सहकारी संस्था, शेतकी तंत्रज्ञानाच्या संशोधनासाठी ‘किंग एडवर्ड अ‍ॅग्रिकल्चरल इन्स्टिट्यूट’ इत्यादी संस्था कोल्हापुरात स्थापण्यात त्यांचा प्रमुख वाटा होता. राधानगरी धरणाची उभारणी, शेतकऱ्यांना कर्जे उपलब्ध करून देणे अशा उपक्रमांतूनही त्यांनी कृषिविकासाकडे लक्ष पुरवले.

त्यांनी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना त्यांच्या शिक्षणासाठी, तसेच मूकनायक वृत्तपत्रासाठीही सहकार्य केले होते. त्यांनी चित्रकार आबालाल रहिमान यांच्यासारख्या कलावंतांना राजाश्रय देऊन प्रोत्साहन दिले. शाहू महाराजांना 'राजर्षी' ही उपाधी कानपूरच्या कुर्मी क्षत्रिय समाजाने दिली.

स्वातंत्र्यापूर्वी कैक वर्षे आधी समता, बंधुता, धर्मनिरपेक्षता, सर्व घटकांना विकासाची समान संधी ही तत्त्वे शाहू महाराजांनी करवीर संस्थानात अमलात आणली. म्हणूनच त्यांचा देशभरात 'महाराजांचे महाराज' असा गौरव होतो. रयत प्रजा व उपेक्षित समाजाला त्यांचे हक्क व न्याय मिळवून देण्याचे कार्य शाहूंनी केले आपल्या संपूर्ण जीवन कार्यामध्ये त्यांनी समाजातील बहुजन समाजाला त्यांचे न्याय व हक्क मिळवून देण्यासाठी आपल्या अधिकाराचा पूर्णपणे वापर केला म्हणूनच ते लोककल्याणकारी राज्यकर्ते ठरले. त्यांच्या कार्याचा गौरव समकालीन लेखकांनी व इतिहासकारांनी केलेला आहे

महाराजांनी सुमारे २८ वर्षे राज्यकारभार केला. शाहू राजांना बहुजनांच्या शिक्षणाविषयी तळमळ होती. म्हणून कोल्हापूर संस्थानात सक्तीच्या मोफत शिक्षणाचा कायदा केला. तसेच ५०० ते १००० लोकवस्तीच्या गावांमध्ये शाळा काढल्या. जे पालक आपल्या मुलांना शाळेत पाठवणार नाहीत त्या पालकांना प्रतिमहिना १ रू. दंड आकरण्याची कायदेशीर तरतूद केली. त्यांनी प्राथमिक शिक्षण सक्तीचे व मोफत केले. अस्पृश्यांच्या आर्थिक स्थितीत सुधारणा करण्याच्या उद्देशाने शाहू महाराजांनी अस्पृश्यांना स्वावलंबी बनवण्याचे ठरवले. त्यासाठी अस्पृश्यांना स्वतंत्र व्यवसाय करण्यास प्रोत्साहन दिले, दुकाने हॉटेल्स काढण्यासाठी प्रोत्साहन दिले, तसेच आर्थिक मदत देखील देऊ केली. अस्पृश्यांना शिवण यंत्रे देऊन स्वतंत्र व्यवसाय करण्यास प्रोत्साहन दिले राजवाड्यातील कपडे त्यांच्याकडून शिवून घेण्यास सुरुवात केली गंगाधर कांबळे या व्यक्तीला कोल्हापुरात मध्य वस्तीत चहाचे दुकान काढून दिले अस्पृश्यांना समाजात प्रतिष्ठा प्राप्त व्हावी म्हणून त्यांनी महार पैलवानांना पैलवान चांभार यांना सरदार अभंग यांना पंडित अशा पदव्या दिल्या अस्पृश्य सुशिक्षित तरुणांची तलाठी म्हणून नेमणूक केली.

अस्पृश्यता नष्ट करण्याच्या दृष्टीने त्यांनी सवर्ण व अस्पृश्यांच्या वेगळ्या शाळा भरवण्याची पद्धत १९१९ मध्ये बंद केली. गावच्या पाटलाने कारभार चांगला चालवावा यासाठी शिक्षण देणाऱ्या पाटील शाळा, प्रत्यक्ष व्यावसायिक शिक्षण देणाऱ्या, तंत्रे व कौशल्ये शिकवणाऱ्या शाळा असेही उपक्रम त्यांनी राबवले. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या विचारांचा व कार्याचा वारसा समर्थपणे चालवणारा राजा म्हणून आपली ओळख निर्माण केली. सामाजिक बंधुभाव, समता, दलित व उपेक्षित बांधवांचा उद्धार, शिक्षण, शेती, उद्योगधंदे, कला, क्रीडा व आरोग्य इत्यादी महत्त्वपूर्ण क्षेत्रामध्ये अद्वितीय स्वरूपाचे कार्य केले.

मागासलेल्या लोकांना प्रगतीच्या प्रवाहात आणावयाचे असेल तर त्यांच्यासाठी राखीव जागांची तरतूद केली पाहिजे. हा व्यापक दृष्टिकोन डोळ्यासमोर ठेवून ६ जुलै १९०२ रोजी कोल्हापूर संस्थानात मागास जातींना ५० टक्के जागा राखीव राहतील अशी घोषणा केली व तिची त्वरित अंमलबजावणी करून संबंधत अधिकाऱ्याकडून अहवाल मागविले. शाहूंच्या या निर्णयाला तेंव्हा अनेक उच्चवर्णीय पुढाऱ्यांनी विरोध केला. त्या काळात अस्पृश्य मानल्या गेलेल्या जातीच्या लोकांसाठी नोकरीमध्ये राखीव जागांची तरतूद करून सरकारी नोकऱ्या मिळवून दिल्या. शाळा, दवाखाने, पाणवठे, सार्वजनिक विहिरी, सार्वजनिक इमारती इत्यादी ठिकाणी (तत्कालीन) अस्पृश्यांना समानतेने वागवावे असा आदेश त्यांनी कोल्हापूर संस्थानात काढला. १९१७ साली त्यांनी पुनर्विवाहाचा कायदा करून विधवाविवाहाला कायदेशीर मान्यता मिळवून दिली. तसेच त्यांनी देवदासी प्रथा बंद करण्यासाठीही कायद्याची निर्मिती केली. बहुजन समाजाला राजकीय निर्णयप्रक्रियेत सामावून घेण्यासाठी त्यांनी इ.स. १९१६ साली निपाणी येथे 'डेक्कन रयत असोसिएशन' ही संस्था स्थापली.

त्याकाळी धर्माच्या नावाखाली देवांना मुले-मुली वाहण्याची विचित्र पद्धत भारतात चालू होती. परंतु राजांनी आपल्या संस्थानात जोगत्या-मुरळी प्रतिबंधक कायदा करून ही पद्धत बंद पाडली. जातिभेदाचे प्रस्थ नष्ट व्हावे म्हणून आपल्या संस्थानात आंतरजातीय व आंतरधर्मीय विवाहास कायदेशर मान्यता दिली. तसा कायदा पारित केला आणि याची प्रत्यक्ष अंमलबजावणी करताना आपल्या चूलत बहीणीचे लग्न धनगर समाजातील यशवंतराव होळकर यांच्याशी लावून दिले. एवढेच नव्हे तर संस्थानात जवळजवळ १०० मराठा-धनगर विवाह घडवून आणले. अशा अनेक कार्याच्या माध्यमातून त्यांनी स्त्रियांना सन्मानाची वागणूक व दर्जा मिळवून दिला.

तत्कालीन परिस्थितीमध्ये जातिव्यवस्थेची शिकार झालेल्या अनेक जमाती त्या काळात चोऱ्या, दरोडे अशा चुकीच्या मार्गांचा अवलंब करत होत्या. सनातनी वर्णव्यवस्थेने त्यांना उपेक्षित ठेवून शिक्षण, सत्ता व संपत्तीचा अधिकार नाकारला, त्यामुळे त्यांचे जीवन नैराश्यमय झाले. त्याचाच परिणाम म्हणून त्यांनी चोऱ्या, दरोड्यांचा मार्ग अवलंबला. त्यामुळे ब्रिटिश सरकारने या जमातीवर गुन्हेगारीचा शिक्का मारला. त्यांना रोज गावकामगाराकडे हजेरी लावावी लागत असे. शाहू राजांना या लोकांविषयी कणव होती. कारण ते खऱ्या अर्थाने वंचितांचे राजे होते. त्यामुळे शाहूंनी हजेरी पद्धत बंद केली. या जाती जमातींच्या लोकांना एकत्रित करून गुन्हेगारीपासून त्यांना परावृत्त केले. त्यांना संस्थानात नोकऱ्या दिल्या. त्यांच्यातून पहारेकरी, रखवालदार, रथाचे सारथी निर्माण केले. त्यांना घरे बांधून दिली. वणवण भटकणाऱ्या लोकांच्या राहण्याची सोय झाली. पोटापाण्याची सोय झाली. त्यामुळे गुन्हेगार म्हणून शिक्का बसलेल्या लोकांना माणूस म्हणून समाजात सन्मानाने वावरता येऊ लागले.[ संदर्भ हवा ]

गुन्हेगारांना शासन करणारा सत्ताधीश सर्वत्र पहायला मिळेल. मात्र त्यांना प्रेमाने, मायेने आपलेसे करून समाजात सामाजिक दर्जा देणारा व त्यांच्यात स्वाभिमान निर्माण करणारा राजा विरळाच. वेदोक्त मंत्र म्हणण्याच्या अधिकारावरून झालेला वेदोक्त संघर्ष राजर्षी शाहूंच्याच काळात झाला. हे महाराष्ट्राच्या सामाजिक जीवनातील वादळच होते. या प्रकरणामुळे सत्यशोधक चळवळ आणखी प्रेरित झाली. बहुजन, अस्पृश्य समाजाचा सर्वांगीण विकास साधण्याचे कार्य करताना त्यांनी एका अर्थाने महात्मा फुले यांचीच परंपरा पुढे चालवली. त्यांनी सत्यशोधक चळवळीला प्रत्यक्ष सहकार्य केले. कोल्हापूर संस्थानांमध्ये सत्यशोधक चळवळीचा प्रसार आणि प्रचार करण्याचे ही महत्त्वाची जबाबदारी राजर्षी शाहू महाराजांनी पार पडली त्यांच्या नेतृत्वाखालीच संपूर्ण कोल्हापूर संस्थानांमध्ये सत्यशोधक चळवळ उभी राहिली आणि ती नेटाने पुढे नेण्याची कामगिरी देखील पार पाडली गेली. पुढे या चळवळीचा प्रसार आणि प्रचार करण्याची महत्त्वाची जबाबदारी कर्मवीर भाऊराव पाटील यांनी पार पाडली यासाठी त्यांनी शिक्षणातून बहुजन समाजाचा सर्वांगीण विकास हे सूत्र अंगिकारलेे. दलित पीडित उपेक्षित समाजाला न्याय मिळवून देण्याचा प्रयत्न केला यामागे खरी प्रेरणा ही राजर्षी शाहू, महात्मा फुले व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांची होते. बाबासाहेब आंबेडकरांना माणगावच्या परिषदेमध्ये "दलितांचा नेता" व "भारतीय अग्रणी नेता" म्हणून घोषित केले. यापुढील काळामध्ये बाबासाहेबांनी दलित उपेक्षित समाजाचे नेतृत्व करावं असे आवाहनही महाराजांनी केले. शाहू यांनी सर्व उपेक्षित समाजातील व अस्पृश्य वर्गातील लोकांना आपल्या संस्थानामध्ये आरक्षणाद्वारे नोकऱ्या देण्याचा प्रयत्न केला यादृष्टीने संपूर्ण भारतामध्ये आरक्षणाचे जनक म्हणून त्यांचा गौरव केला जातो. सामाजिक न्यायाची भूमिका घेऊन शाहूराजांनी सामाजिक समतेसाठी प्रयत्न केले.

शाहूंनी कोल्हापूर संस्थानात संगीत, चित्रपट, चित्रकला, लोककला आणि कुस्ती या क्षेत्रांतील कलावंतांना राजाश्रय देऊन त्यांना प्रोत्साहन देण्याचे महत्कार्य केले.

महाराजानी कोल्हापूर, बेळगाव या भागातील स्वातंत्र्यवीराना वेळोवेळी आर्थिक व इतर मदत केली. शाहू महाराज व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे संबंध चांगले होते. डॉ. बाबासाहेबांनी ‘मूकनायक’ हे पाक्षिक ३१ जानेवारी १९२०ला प्रथम प्रकाशित केले. परंतु आर्थिक अडचणीमुळे पुढे ते बंद पडले. परंतु हे राजर्षी शाहू महाराजांच्या लक्षात आल्यावर त्यांनी तत्काळ आर्थिक मदत केली.

जातिभेद निर्मूलन :

 राजर्षी शाहू महाराजांचे मूळ नाव यशवंतराव होते. त्यांचा जन्म कोल्हापूर जिल्ह्यातील कागल येथील घाटगे घराण्यात झाला. महाराजानी सुमारे २८ वर्षे राज्यकारभार केला. त्यांनी आपल्या राज्यात प्राथमिक शिक्षण सक्तीचे व मोफत केले. स्त्री शिक्षणाचा प्रसार व्हावा म्हणून त्यांनी राजाज्ञा काढली.आंतरजातीय विवाहांचा पुरस्कार केला व त्यासंबंधी कायदा आणला,आपल्या कृतीतूनच संदेश जावा यासाठी आपल्या चुलतबहिणीचा विवाह त्यांनी आंतरजातीय केला,अस्पृश्यता नष्ट करण्याच्या दृष्टीने त्यांनी सवर्ण व अस्पृश्यांच्या वेगळ्या शाळा भरवण्याची दुष्ट पद्धत १९१९ मध्ये बंद केली. गावच्या पाटलाने कारभार चांगला चालवावा यासाठी शिक्षण देणाऱ्या पाटील शाळा, प्रत्यक्ष व्यावसायिक शिक्षण देणाऱ्या, तंत्रे व कौशल्ये शिकवणाऱ्या शाळा, बहुजन विद्यार्थ्यांंसाठी वैदिक पाठशाळा, संस्कृत भाषेच्या विकासासाठी संस्कृत शाळा असेही उपक्रम त्यांनी राबवले. 

शाहू महाराजांना राजषींं ही पदवी कधी देण्यात आली :कोल्हापूर संस्थानाचे राज्यकर्ते छत्रपती शाहू महाराज यांच्या सामाजिक सुधारणा आणि राज्यकारभारातील महत्त्वपूर्ण योगदानाबद्दल त्यांना राजर्षी ही पदवी बहाल करण्यात आली. राजर्षी ही पदवी, ज्याचा अर्थ "राजा-ऋषी" आहे, तो एक परोपकारी शासक आणि एक ज्ञानी तत्त्वज्ञ या दोघांचाही दर्जा दर्शवतो. छत्रपती शाहू महाराजांना राजर्षी ही पदवी केव्हा आणि कशी दिली गेली याचा तपशीलवार वर्णन येथे आहे. 

तत्कालीन ब्रिटिश सरकारने छत्रपती शाहू महाराजांना १ मार्च १९१८ रोजी राजर्षी ही पदवी बहाल केली होती. ही मान्यता त्यांच्या अनुकरणीय राजवटीचा, प्रगतीशील धोरणांचा आणि दूरदर्शी नेतृत्वाचा दाखला आहे.

    1894 मध्ये सुरू झालेल्या शाहू महाराजांच्या कारकिर्दीत सामाजिक न्याय, समानता आणि त्यांच्या प्रजेच्या कल्याणासाठी असलेल्या त्यांच्या सखोल वचनबद्धतेने चिन्हांकित केले होते. उपेक्षित आणि शोषित समाजाच्या उन्नतीसाठी त्यांनी केलेले प्रयत्न, शिक्षण आणि सक्षमीकरणावर त्यांचा भर आणि जातिभेदाविरुद्धच्या लढ्याला व्यापक मान्यता मिळाली.

     इंग्रज सरकारने शाहू महाराजांच्या राजवटीचा परिवर्तनात्मक प्रभाव मान्य करून त्यांना राजर्षी ही पदवी देण्याचा निर्णय घेतला. या पदवीने केवळ त्याच्या शाही वंशाची ओळखच केली नाही तर एक शासक म्हणून त्याचे अपवादात्मक गुण आणि त्याच्या लोकांच्या कल्याणासाठीचे त्यांचे समर्पण देखील ठळक केले.

     राजर्षी ही पदवी बहाल करणे हा शाहू महाराजांच्या जीवनातील आणि कारकिर्दीतील एक महत्त्वाचा टप्पा होता. हे केवळ त्याच्या प्रजेकडूनच नव्हे तर सत्ताधारी अधिकाऱ्यांकडूनही मिळालेल्या कौतुकाचे आणि आदराचे प्रतीक होते. त्यांच्या असाधारण कर्तृत्वावर आणि राज्यकारभाराबाबतचा त्यांचा प्रगतीशील दृष्टीकोन अधोरेखित करणारे हे शीर्षक वेगळेपणाचे चिन्ह म्हणून पाहिले गेले.

    राजर्षी या नात्याने शाहू महाराजांनी सामाजिक सुधारणा, आर्थिक विकास आणि शिक्षणाचे कार्य पुढे नेले. त्यांनी आपल्या पदाचा आणि प्रभावाचा उपयोग उपेक्षित समुदायांच्या उन्नतीसाठी आणि सामाजिक अन्यायाविरुद्ध लढण्यासाठी केला. राजर्षी या पदवीने त्यांचा संकल्प आणखी मजबूत केला आणि त्यांना त्यांच्या आदर्शांचा व्यापक स्तरावर समर्थन करण्यासाठी एक व्यासपीठ उपलब्ध करून दिले.

     राजर्षी म्हणून छत्रपती शाहू महाराजांची कारकीर्द त्यांच्या वारशाचा अविभाज्य भाग आहे. त्यांची दूरदृष्टी, पुरोगामी धोरणे आणि अथक परिश्रम यांनी महाराष्ट्राच्या आणि त्यापलीकडील सामाजिक, राजकीय आणि शैक्षणिक परिदृश्यावर अमिट प्रभाव टाकला आहे. राजर्षी ही पदवी त्यांच्या प्रबुद्ध शासनाची आणि सामाजिक न्याय आणि समतेसाठीच्या त्यांच्या अतूट बांधिलकीची आठवण करून देते.

स्वातंत्र्य लढ्यातील योगदान :

     महाराजांनी कोल्हापूर, बेळगाव या भागातील स्वातंत्र्यवीराना वेळोवेळी आर्थिक व इतर मदत केली. शाहू महाराज व भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे संबंध सर्वश्रृत आहे. डॉ. बाबासाहेबांनी ‘मूकनायक’ हे पाक्षिक ३१ जानेवारी १९२०ला प्रथम प्रकाशित केले. परंतु आर्थिक अडचणीमुळे पुढे ते बंद पडले. परंतु हे राजर्षी शाहू महाराजांच्या लक्षात आल्यावर त्यांनी तात्काळ २५०० रुपयांची भरघोस मदत केली.

शाहू महाराजांचा मृत्यू :

   १० मे १९२२ रोजी छत्रपती शाहूजी महाराजांचे मुंबईत निधन झाले. पुनर्विवाहाला महाराजांनी कायदेशीर मान्यता दिली. त्यांना समाजातील कोणत्याही गटाशी वैर वाटत नव्हते. साहू महाराजांना शोषितांबद्दल घट्ट आत्मीयता आहे. समाजसुधारणेच्या दिशेने त्यांनी केलेले क्रांतिकारी कार्य दीर्घकाळ स्मरणात राहील.

About Author:

Mayur Gaikwad

allmarathiinfo04 या ब्लॉगवर तुम्हाला निबंध, भाषण, अनमोल विचार, आणि वाचण्यासाठी कथा मिळेल. तुम्हाला काही माहिती लिहायचं असेल तर तुम्ही आमच्या ब्लॉगवर लिहू शकता.